شیرآلات صنعتی چیست؟
بطور کلی شیرهای صنعتی که بخش مهمی از تجهیزات صنایع نفت و گاز را تشکیل می‌دهند، برای مهار کردن جریان و فشار سیالات به کار می‌روند،وظایف اصلی شیرهای صنعتی، قطع و وصل کامل جریان مایعات و گازها، تنظیم عبور مقدار سیال مورد نیاز، جلوگیری از بازگشت مایعات و گازهای عبور کرده، کنترل و ایمن نگه‌داشتن دستگاه‌های تحت فشار می‌باشد،لذا با مطرح نمودن توضیحاتی در این زمینه به کاربرد شیرهای صنعتی در صنایع نفت و گاز می‌پردازیم.
کاربرد شیرهای صنعتی در صنایع نفت
انواع مختلف شیرهای صنعتی
شیرهای صنعتی عموما به سه دسته تقسیم می‌شوند:
- شیرهای دستی که با نیروی انسانی کار می‌کنند (Manual Valves).
- شیرهای خودکار که با نیروی هوا، مایعات و گازهای کنترل شونده کار می‌کنند (Control Valves).
- شیرهای خودکار که با نیروی برق کار می‌کنند (Electric Motor Operated Valves).
خرید شیرهای صنعتی
همچنین (Solenoid Valves) که با توجه به کاربردهای مختلف شیرهای صنعتی، انواع زیاد و متنوعی ساخته شده است که هر کدام زمینه و کاربرد خاص خود را دارا می‌باشد.
کاربرد شیرهای صنعتی در صنایعگاز و پتروشیمی
جنس شیرهای صنعتی و موارد استفاده آن :
- شیرهای پولیکا که از مواد P.V.C. ساخته شده و بیشتر روی لوله‌های پولیکا نصب می‌شوند. (Poly Vinil Chloride).
- شیرهای شیشه‌ایی که از جنس شیشه می‌باشند و بیشتر در آزمایشگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- شیرهای برنجی (آلیاژ مس و روی) که برای آب و مواد نفتی با فشار و دمای کم مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- شیرهای برنزی ( آلیاژ مس و قلع) که برای آب و محلول‌های نمک‌دار و مواد نفتی با فشار و دمای نسبتا کم (حدود ۳۰۰ درجه سانتیگراد و ۳۵۰ پوند فشار بر اینچ مربع) بکار برده می‌شوند.
- شیرهای چدنی که برای آب و مواد نفتی با دمای کمتر از ۳۵۰ درجه سانتیگراد مناسب بوده و بیشتر بصورت مخلوطی شکل ساخته می‌شوند (مانند شیرهای سماور).
- شیرهای فولادی که با آلیاژهای مختلف ساخته شده و بیشتر برای کنترل انواع مواد نفتی، گازها، بخار و آب با فشار و دمای زیاد بکار برده می‌شوند. مانند کنترل ولوها.
طرز انتخاب صحیح شیرهای صنعتی مورد نیاز در صنایع نفت و گاز
با توجه به مشخصات سیال باید شیری را انتخاب کرد که بتواند در مقابل سائیدگی (Erosion) و خورندگی (Corosion) و سایر مشخصات سیال مقاومت کند،سیال‌ها به انواع مختلف گاز، بخار، مایع تقسیم می‌شوند و درجه دورانی، حجم، غلظت، سرعت، فشار، درجه حرارت و بالاخره سایر مشخصات سیال و همچنین جنس قطعات شیر انتخاب شده می‌تواند مشکلی ایجاد کند.
شیرهای صنعتی ایران
عواملی که بر انتخاب شیر صنعتی مورد نیاز در نظر گرفته می‌شود شرح داده می‌شود،چند پارامتر اساسی در خصوص انتخاب شیرهای صنعتی بسیار حائز اهمیت می‌باشد که به شرح زیر به توضیحات بیشتری در این رمینه می‌پردازیم.
- نقشه لوله کشی.
- نوع کاری که شیر صنعتی باید انجام دهد.
- حجم شیر صنعتی مربوطه.
- درجه حرارت و فشار.
- مواد سازنده شیرهای صنعتی.
- سیستم به کار اندازی شیر.
شیرآلات صنعتی دست دوم
انتخاب محرک برای شیرهای صنعتی
یکی از مسائلی که در انتخاب شیرهای صنعتی موثر است سیستم محرکه یا (Unite Actuating) می‌باشد و سیستم محرکه ممکن است مکانیکی، هیدرولیکی و یا بوسیله برق یا هوا باشد،ابتدای‌ترین وسیله محرک بوسیله دست می‌باشد که با کمک دسته یا پیچ بطور مستقیم یا غیر مستقیم روی شیرهای صنعتی عمل می‌کند،محرک (Actuator) قسمتی از شیر خودکار است که فرمان‌های دریافتی از سیستم محرکه را به انرژی مکانیکی تبدیل می‌کند و موجب باز و بسته شدن شیر می‌شود،فرمان‌های برقی بعلت گرانی دستگاه‌ها زیاد معمول نیستند.
شیرآلات صنعتی
از فرمان‌های هیدرولیکی موقعی استفاده می‌شود که یا دسترسی به هوای خشک و فشرده نباشد و یا اینکه درجه حرارت محیط آنقدر پائین باشد که آب موجود در هوا یخ بزند و منجر به مسدود شدن مسیرهای موین هوا گردد، ولی بطور کلی فرمان‌های هوایی بیشتر از دو نوع دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند زیرا با دستگاه خشک‌کننده هوا ” Air dryer” می‌توان هوا را به حد کافی خشک کرد که آب موجود در هوا یخ نزند.
درباره شیرهای صنعتی
محرک‌ها انواع مختلفی دارند که معروفترین آنها عبارتند از:
۱. محرک دیافراگمی ” Diaphragm Actuator “.
۲. محرک پیستونی “Piston Actuator “.
۳. محرک دستی ” Manual Actuator “.
دستگاه محرکه شیرهای خودکار
در خصوص انواع محرک‌ها بطور جامع در مراحل آتی توضیحات بیشتری ارائه خواهد گردید،دستگاه‌های محرکه برای شیر خودکار” Operation Automation” و شیرهای فرمان از راه دور ” Remote Operation – Automatic ” چه در مورد شیرهای بزرگ یا شیرهای کوچک که قطر ورودی شیر در حدود ۴/۱ اینچ می‌باشد) ساخته شده است.
این دستگاه‌ها توسط متخصصین کار آزموده همراه شیر نصب می‌گردد سیستم محرکه شیر بطور کلی باعث حرکت خطی یا دورانی (بطور ساده یا مرکب) می‌شود که می‌توان این حرکات را به کمک وسایل مکانیکی به یکدیگر تبدیل کرد.
شیرهای صنعتی و ساختمانی ایران
انواع مختلف دستگاه محرکه (اعم از ساده یا پیچیده) با کمک نیروی هوای فشرده یا آب یا الکتریسیته با استفاده از دو نیروی مختلف با در کنترل، سیستم محرکه شیر بکار می‌رود، هوای فشرده با کمک دیافراگم و فنر یا با استفاده از پیستون به شرح زیر برای حرکت ساده به کار می‌رود.
شیرهای صنعتی پالایشگاه
۱. در مورد استفاده از دیافراگم و فنر :
شیر دیافراگمی مجهز به یک دیافراگم می‌باشد که از جنس لاستیک و در داخل بدنه قرار دارد،هوای فشرده روی دیافراگم فشار آورده و متعاقبا باعث فشرده شدن فنر و حرکت ساقه می‌شود. با تعویض فنر می‌توان با همان شرایط قبلی فشار و حرکت جدیدی روی ساقه بدست آورد.
۲- در مورد استفاده از پیستون :
طرز کار دستگاه بدین ترتیب است که فشار هوا در هر طرف روی پیستونی که در سیلندر حرکت می‌کند وارد شده که متعاقبا باعث حرکت ساقه می‌شود،با نصب دستگاهی به نام ” پاسیونر” می‌توان راندمان دستگاه را بالا برد محرک‌های هیدرولیکی بواسطه قدرت زیادی که دارند می‌توانند در مورد ساقه‌هایی که وزن سنگینی دارند مورد استفاده قرار گیرند،محرک‌های برقی برای کنترل دستگاه از راه دور بکار می‌روند،در این مورد شیرهای صنعتی با محرک دستی نیز مجهز است که در صورت نبودن برق، مورد استفاده قرار می‌گیرند.
سایز شیرهای صنعتی
الف – ارائه خدمات به دکل های حفاری :
در طول حفاری یک چاه جدید گروه عملیاتی سرچاهی در سه الی چهار مرحله به درخواست کارفرما در محل حاضر شده و ارائه خدمات می نماید که شامل :
- عملیات جداره گذاری و نصب ماسوره مبنا ” ۲۰ ( برای بعضی از کارخانه های سازنده ).
- عملیات جداره گذاری ۸/۳ ۱۳ و نصب ماسوره سر لوله جداری.
- عملیات جداره گذاری ۸/۵ ۹ و نصب ماسوره سرلوله مغزی.
- عملیات تکمیل چاه.
شیرآلات صنعتی فروش
در کلیه خدمات سرچاهی کارشناس مربوطه وسایل و تجهیزات موجود را ابتدا بررسی و انطباق آنها را با استانداردهای مورد تائید شرکت ملی نفت ایران مورد بررسی قرار داده و موارد عدم انطباق را به نماینده کارفرما گزارش می نماید.
در عملیات های جداره گذاری نصب نگهدارنده لوله های جداری و آزمایش فشارآن بریدن لوله جداری به ارتفاع مناسب سپس نصب ماسوره بعدی و Pack کردن آکند ها ( P Seal ) و آزمایش فشار آنها مهمترین و ظیفه گروه خدمات سرچاهی می باشد.
ب- ارائه خدمات به دکل های تعمیراتی در طول تعمیر یک چاه توسط دکل تعمیراتی گروه خدمات سرچاهی در دو الی سه مرحله به درخواست کارفرما به ارائه خدمات به شرح ذیل می پردازد.
۱. هنگام شروع به کار دکل تعمیراتی گروه در محل حاضر شده و اقدامات و بررسی های لازم را با رعایت کلیه نکات ایمنی و فنی انجام می دهد.
۲. در صورتی که تعویض ماسوره در برنامه تعمیر چاه موجود باشد عملیات تعویض ماسوره سرلوله مغزی یا جداری یا هر دو انجام می گیرد.
۳. عملیات تکمیل تاج چاه در عملیات تکمیل تاج چاه قرار دادن آویزه لوله های مغزی (Tubing Hanger) درون سر لوله مغزی( Tubing Head Spool) و همچنین نصب مسدود کننده درون آن و پس از برداشتن شیرهای فور انگیر نصب شیر آلات تاج چاه و آزمایش فشار آنها و نهایتاً خارج کردن مسدود کننده از اهم مسئولیت های گروه خدمات سرچاهی می باشد.
ج- ارائه خدمات به چاه های بهره برداری :
در مواردی که چاههای در حال بهره برداری نیاز تعمیر در هر قسمتی از تجهیزات سرچاهی شامل ماسوره ها و شیرهای جانبی و شیرهای کنترل کننده چاه و غیره داشته باشد در محل چاه حاضر شده و با رعایت نکات ایمنی وقتی اقدام به رفع اشکال می نماید.
د- تعمیر وسایل و تجهیزات سرچاهی در صورتی که وسایل و تجهیزات سرچاهی نیاز به تعمیر اساسی داشته باشند :
این کار در محل کارگاه آزمایش انجام می گیرد،بدین ترتیب که قطعات معیوب تعمیر و یا تعویض و سپس از آزمایش فشار می شوند.
قیمت شیرهای صنعتی
کاربرد کلی شیرهای صنعتی
شیرها (VALVE) در صنعت نفت شیرها وسائلی هستند که در صنایع نفت و گاز، لوله کشی آب و سایر موارد مشابه، به منظور کنترل، شروع یا توقف حرکت سیالات یعنی مایعات و گازها در لوله ها، مخازن، برج های تفکیک، تلمبه و کمپرسور بکار می روند.
- شیر دروازه ای (کاملاً باز یا بسته)GATE VALVE (ON AND OFF FLOW) .
- شیر توپی (کاملاً باز یا بسته) BELL VALVE (ON AND OFF FLOW).
- شیر پلاک دار (کاملاً باز یا بسته)PLUG VALVE (ON AND OFF FLOW) .
- شیر سوزنی (نیم باز یا کند کننده جریان) NEEDLE VALVE (THROTTLING FLOW) .
- شیر کروی (نیم باز یا کند کننده جریان) GLOBE VALVE (THROTTLING FLOW) .
- شیر پروانه‌ای (نیم باز یا کندکننده جریان) BUTTERFLY VALVE (THROTTLING FLOW) .
- شیر یکطرفه (جلوگیری از برگشت جریان) CHECK VALVE (PREVENT BACK FLOW) .
- شیر ایمنی SAFETY OR RELIEF VALVE .
کلاس شیرهای صنعتی
تشریح وسایل تاج چاه شیرهای جانبی صنعتی
برای اطلاع از فشارهای احتمالی پشت لوله های جداری چاه و تخلیه آن از این شیرها استفاده می شود.
شیرهای اصلی عبارتند از:
الف- شیر اصلی تحتانی BOTTOM MAIN VALVE.
ب-شیر اصلی فوقانی TOP MAIN VALVE.
انواع شیرهای صنعتی و کاربرد انها
شیر ایمنی سطحی در هنگام عملیات بهره برداری معمولاً با دو مشکل روبرو هستیم، فشار زیاد و فشار کم مخزن که ممکن است در سیستم بوجود آید،لذا در این رابطه بر روی تشکیلات سرچاهی این شیر را نصب می کنند تا در موقع بروز هر کدام از این اشکالات شیر بطور اتوماتیک عمل نموده و جریان را قطع می نماید.
شیرهای صنعتی نفت و گاز
مدل های متداول شیر ایمنی مورد استفاده در صنعت نفت ساخت کارخانه OTIS می باشند که در نوعهایUX-TYPE) و (X-TYPE مورد استفاده قرار می گیرد،ساختمان تعمیرات شیرها شیرها از مهمترین وسائلی هستندکه در صنعت نفت بکار می روند. این شیرها برای کنترل تنظیم شروع توقف حرکت سیالات (مایع و گاز) در لوله ها، مخازن تلمبه وکمپرسورها مورد استفاده قرار می گیرند،شیرها در اندازه ها و انواع مختلفی ساخته شده اند.
هر یک از این شیرها برای انجام دادن کار خاصی طراحی و ساخته شده اند،اکثریت شیرها در کارخانه های گاز و گاز مایع از فولاد یا استیل ساخته شده اند، 14px;”>مواد دیگری نیز در ساختمان این شیرها بکار می روند، بعضی از این مواد عبارتند از: فولاد زنگ نزن یا (STAINLESS STEEL) چدنی (COST-IRON) برنجی (BRASS) و پلاستیک (PLASTIC).
شیرهای صنعتی گاز
سه طرح اصلی در ساختمان شیر عبارتند از:
۱-شکل بدنه (BODY) .
۲-دروازه یا وسیله ای که اجازه عبور جریان را میدهد، معمولاً از روی شکل همین قسمت شیر نامگذاری می شود مانند (PLUG, GATE) .
۳- ساقه یا (BONNET) که شامل میله (STEM) و وسائل عمل‌کننده و آب بندی است.
انواع شیرهای صنعت گاز
انواع شیرها (TYPES OF VALVES)
۱-شیر دروازه ای: فقط برای قطع و وصل کردن جریان بکار می رود، دارای صفحه محکمی است که با بالارفتن و پائین آمدن آن اجازه می دهد جریان گاز یا مایع قطع و وصل شود.
۲-شیر توپی (BALL VALVES): مانند شیر دروازه ای فقط برای باز و بسته کردن جریان بکار می رود. همانطور که از نامش پیداست از یک جسم توپی تشکیل شده که در محوطه داخلی بدنه بوسیله اتصالاتی بحرکت در می آید که با این حرکت اجازه عبور جریان یا قطع آنرا می دهد.
۳-شیر پلاک دار (PLUG VALVE): این شیر نیز فقط برایباز و بسته کردن بکار می آید و همانطور که از اسمش پیداست از یک جسم بیضی شکل تشکیل شده که در بعضی موارد درون محفظه بدور خود می چرخد و در بعضی مواقع بالا و پایین رفته و بدین وسیله اجازه عبور و یا قطع جریان سیال را می دهد.
۴-شیر پروانه ای (BUTTERFLY VALVE) : دارای صفحه‌ای گرد و پهن است که محوری از قطر آن می گذرد. صفحه متصل به میله در جهت چرخش تا ۹۰ درجه می تواند بچرخد که این چرخش باعث باز و بسته شدن یا تنظیم جریان می شود.
ناگفته نماند که شیرهای پلاک دار و توپی نیز دارای چرخش ۹۰ درجه هستند. میله ها (محورها) و آب بند شیر هر یک از شیرهای ذکر شده فوق احتیاج به یک محور دارند که این محور به قسمت متحرک منتقل شده است بنابراین میله (STEM) می تواند بالا و پایین برود یا بچرخد،برای جلوگیری از نشت سیال از اطراف میله به بیرون به موادی احتیاج است که به آنها آب بند می گویند، این مواد می تواند یکی از چند نمونه موادی باشد که برای آب بند بکار می روند مانند: نسوز (ASBESTOS) زغالی (GRAPHITE) پلاستیک (PLASTIC) که معمولاً از نوع تفلون است.
۵-شیر ایمنی (SOFETY OR RELIEF VALVE) این شیر معمولاً از نوع پیستونی است که در اثر فشار معینی که از طرف گاز موجود در یک مخزن وارد می شود، باز و مازاد فشار را به خارج هدایت می کند.
معمولاً هر وسیله یا مخزنی برای فشار معینی طرح و در مقابل آن می تواند مقاومت کند،از این رو برای جلوگیری از ترکیدن و یا خرد شدن وسائل وجود شیرهای ایمنی لازم و ضروری است.
روغنکاری محور شیر (VALVE STEM LUBRICATION) در پشت آب بندها برای اطمینان بیشتر در جلوگیری از نشت گاز یا مایع، روغنها و یا گریس های مخصوصی استفاده می شود که در درجه حرارتهای خیلی بالا و خیلی پایین مقاوم می باشند.
این مواد روغنی همچنین به آسان چرخیدن شیر نیز کمک کرده و یکی از مهمترین وظایف مسئولین یا اپراتورها مواظبت کردن از شیرها می باشد.
وظایف اصلی شیرهای صنعتی valve
شیر وسیله ای است که برای مهار کردن جریان و فشار سیالات به کار می رود وظایف اصلی شیرهای صنعتی عبارتند از :
- ۱) قطع و وصل کامل جریان.
- ۲) جلوگیری از بازگشت مایعات و گازهای عبور کرده.
- ۳) تنظیم عبور مقدار مورد نیاز مایعات و گازها.
- ۴) تنظیم و کنترل مقدار و فشار مایعات و گازها.
- ۵) کنترل و ایمن نگه داشتن دستگاه های تحت فشار و اصولا شیرها در مواردی به کار می روند که برای جریان سیال (اعم از مایع و گاز) اختلاف فشار وجود داشته باشد.
تاریخچه اولین شیرها
تاریخچه اولین شیرهایی که به‌وسیله انسان اختراع شد، همان چیزی است که اکنون به عنوان (دریچه) آب‌بند می شناسیم، دریچه‌ای که با گذاشتن یا برداشتن آن در مسیر آب، جریان را بسته، باز یا نیمه باز می گذاشتند، شیرهای دروازه‌ای امروزی در واقع همان آب بند های قدیمی هستند، جنس و مواد بنا به کاربرد، مصالحی که در ساخت شیر بکار برده می‌شود، مختلف است.
در کارهای ساختمانی شیرهای چدنی، برنزی، برنجی و گاهی استیل (SS) استفاده می‌شود،در کارهای صنعتی مانند، نیروگاه ها، کارخانه‌های پتروشیمی، پالایشگاهها، کشتی سازی و صنایع دارویی – غذایی، بسته به نوع سیالی که از شیر عبور می‌کند ویا محیطی که شیر در آن قرار دارد، بدنه و دیگر اجزای آنرا از فولاد کربنی، فولاد آلیاژی، فولاد زنگ نزن(Stainless Steel) می سازند،شیرها یا به‌وسیله دست یا عملگر خودکار (Actuator) باز و بست می‌شوند.
نکات مهم در طراحی و ساخت شیرها عبارتند از:
- ۱- نیروی راه انداز وتجهیزات خاص راه اندازی.
- ۲- ارتعاش شیر.
- ۳- کاویتاسیون.
- ۴- تاثیر در جریان.
- ۵- میزان تحمل فشار.
- ۶- آب بندی وموادمصرفی درآب بندها.
- ۷- سهولت تعمیرو نگهداری ونصب وتنظیم آنها.
- ۸- حوضچه های آرامش.
انواع نیرو محرکه شیرها
- ۱) شیرهای دستی که با نیروی انسان کار می کنند (manual valves ).
- ۲) شیرهای خودکار که با نیروی هوا ، مایعات و گازهای کنترل شونده کار می کنند (control valves).
- ۳) شیرهای خودکار که با نیروی برق کار می کنند (electric motor operated valves).
- شیرهای مورد کاربرد در صنایع
- شیرهایی که در این قسمت بررسی می شود عبارتند از:
- ۱-شیرهای سوزنی needle valves.
- ۲-شیرهای سماوری plug or clock valves.
- ۳-شیرهای کروی globe valves .
- ۴-شیر زاویه ای ANGLE VALVE.
- ۵-شیر توپی BALL VALVE.
- ۶-شیرهای کشویی gate valves .
- ۷-شیرهای دیافراگمی diaphragm valves .
- ۸-شیر برگشت معکوس فاضلابی BAKE WATER VALVE .
- ۹-شیر فشار شکن PRESSURE REDUCING VALVE .
- ۱۰-شیرهای یکطرفه non return or check valves .
- ۱۱-شیرهای پروانه ای butterfly valves .
- ۱۲-شیرهای اطمینان safety valves .
- ۱۳-شیر تخلیه.
- ۱۴-شیر سه راهه دستی CROSS GLOBE VALVE .
- ۱۵-شیر زانویی ANGLE VALVE .
- ۱۶-شیر شلنگی HOSE VALVE .
- ۱۷-شیر آب نما WATER GAUGE VALVE .
- ۱۸-شیر های خاص SPECIAL PURPOSE VALVES .
- ۱۹-شیرهای خودکار control valves .
- ۲۰-شیرهای متعادل کننده BALANCING VALVES .
- ۲۱-شیر های تخلیه کننده فشار PRESSURE RELIEF VALVES.
که در زیر به تفصیل آنها را توضیح می دهیم:
1) شیرهای سوزنی needle valves
شیر سوزنی که اسم خود را از شکل دیسک و نشیمنگاه خود گرفته از لحاظ ساختمان و طرز کار جزو خانواده شیرهای کروی می باشد، با این شیرها می توان کنترل دقیق جریان سیال را به خصوص در لوله های باریک و ظریف برقرار کرد.
ساختمان این شیر طوری است که جریان به یک حفره کوچک هدایت می شود و پس از چرخش °۹۰ به نوک یک مخروط هدایت می شود و همانگونه که از شکل پیداست جریان از بین این حفره و یک قطعه سوزنی شکل به خروجی راه می یابد.
دیسک این نوع شیر از میله مخروطی شکل نازکی تشکیل شده که از داخل سوراخ مدور صفحه عبور می کند و جریان حرکت سیال را محدود می سازد، ساختمان این شیرها بیشتر در کاربراتورها به کار می رود.
این نوع شیر از لحاظ ساختمان بسیار ظریف و تقریبا کوچک می باشد و بعلت داشتن مکانیسم مورد اعتماد در عملیات حساس و دقیق به کار گرفته می شود، در آزمایشگاه های نفت یا پتروشیمی و وسائل ابزار دقیق کاربرد آن بسیار می باشد.
قطر شیرهای سوزنی معمولا از ۲ اینچ تجاوز نمی کند و شیر سوزنی را بیشتر در محل هایی به کار می برند که محدودیت لازم باشد و منظور از محدودیت یعنی تاخیر زمانی و تغییر آرام فشار است .
۲) شیرهای سماوری plug or clock valves
این شیرها برای جریان های کم می باشد و سه راهه ساخته می شوند : شیر های پیسوار از این نوع هستند، این نوع شیرها تشکیل شده از میله ای که در میان آن حفره ای برای عبور جریان آب به وجود آورده شده است و در میان یک محفظه ای که در سطح داخلی آن ماشین کاری و پرداخت شده، قرار گرفته است ، این نوع شیرها نیز مانند شیر دروازه ای مقاومت بسیار کمی در مقابل جریان آب به وجود می آورند، برای باز و بسته کردن شیر سماوری فقط کافی است دسته آن را به اندازه ۹۰ درجه بگردانیم.
معمولا این شیرها به عنوان وسیله کنترل دو حالته (قطع/ وصل) استفاده می شوند، زیرا (۱) نسبتا ارزان هستند، (۲) وقتی تنظیم شوند در همان وضعیت باقی می مانند ، و (۳) کارکنان می توانند وضعیت باز یا بسته بودن آن را به وضوح مشاهده کنند، اگر مساحت سطح روزنه شیرORIFICE) برابر با مساحت سطح مقطع لوله باشد، از بازده شیر به عنوان یک وسیله کنترل کننده جریان ، کاسته خواهد شد.
۳) شیرهای کروی globe valves
این شیر اسم کروی را از روی شکل ظاهری بدنه خود که کروی شکل است گرفته و ساختمان داخلی آن طوری است که مایع از نقطه ورود به شیر تا خروج از آن ۱۸۰ درجه تغییر جهت می دهد، ساختمان دریچه و نشیمنگاه آن طوری است که به مجرد برقرار شدن جریان تماس آنها با هم قطع می شود، همچنین باز نبودن کامل شیر کروی موجب فرسودگی ان نمی شود . ولذا از آن می توان برای تنظیم و کنترل جریان استفاده کرد.
متناسب بودن تعداد دور دسته شیر با حجم مجرای خروجی مایع کار تنظیم مقدار جریان را با دست آسان می سازد، ازمشخصات شیرهای کروی می توان به موارد زیر اشاره کرد، جهت جریان سیال بر خلاف شیر کشویی تغییر می کند .
تغییر جهت جریان سیال ایجاد تلاطم می نماید . تلاطم افت فشار را افزایش می دهد، در شیر کروی افت فشار بیشتر از شیر کشویی می باشد.
در شیر کروی به محض قطع اتصال صفحه انتهایی ساقه و نشیمنگاه سیال کاملا جریان می یابد در شیر کروی فرسودگی به علت اصطکاک خیلی کمتر از شیر کشویی می باشد.
یکی از انواع شیرهای کروی شیر کروی زاویه ای می باشد که در آن تغییر جهت سیال کمتر از شیر کروی معمولی می باشد و تلاطم سیال در شیر کروی زاویه ای کمتر از شیر کروی معمولی است .
در آخر در مورد شیرهای کروی باید گفت که این نوع شیر برای کنترل سیال طراحی شده است و بعلت تغییر ناگهانی مسیر سیال ، باز کردن و بستن شیر ، خیلی سریعتر انجام می شود.
درضمن باید گفت که مواد مختلف که در ساخت آنها به کار می رود در دسترس می باشد.
تعمیرات آنها از شیر کشویی کمتر و سهلتر می باشد به طوری که تعمیر آنها بدون خارج کردن آنها از مسیر لوله کشی امکان پذیر می باشد و جنس شیر اغلب از نیکل یا فولاد زنگ نزن می باشد.
۴) شیر زاویه ای ANGLE VALVE
این نوع شیر همان شیر کروی است، با این تفاوت که یک زاویه ۹۰ درجه بین ورودی و خروجی آن وجود دارد، این نوع شیر نسبت به شیر کروی افت فشار کمتری ایجاد می کند و نیز به علت شکل مخصوص آن , در مصرف اتصالات لوله کشی و همین طور وقت مورد نیاز برای نصب صرفه جویی می کند.
۵) شیر توپی BALL VALVE
این نوع شیرها ضربه ای نیز نامیده می شوند . جریان آب در این نوع شیرها از میان سوراخ یک ساچمه کروی که در جایگاه کروی کاملا صیقلی شده ای قرار دارد , عبور می کند .
برای باز و بسته کردن این نوع شیرها نیز مانند شیر های سماوری فقط گردش ۹۰ درجه ای دسته آن کافی است .
این شیرها نیز مقاومت کمی در برابر جریان آب ایجاد می کنند .
از این نوع شیرها در لوله کشی آب گرم و سرد و همچنین لوله کشی گاز فشار ضعیف می توان استفاده کرد .
۶) شیرهای کشویی gate valves
این شیرها بیشتر در محل هایی به کار می رود که بخواهند جریان سیال را به طور کامل بسته یا باز نمایند .
از خواص این شیرها کم بودن افت فشار در طول آن می باشد به همین دلیل در سر راه لوله های طویل از این شیرها به کار می رود .
هنگامی که کشو یا بند آور (gate) کاملا به بالا هدایت شده و از مسیر جریان سیال خارج گردیده و در نتیجه هیچ مقاومتی در مقابل عبور جریان ندارد ولی اگر کشو به پایین ترین محل خود هدایت شده باشد در نتیجه سیال بعلت تغییر مسیر و تصادم با کشو ایجاد تلاطم و افت فشار می نماید .
در لوله کشی ها اغلب لوله و شیر به هم پیوسته اند (بوسیله جوشکاری یا بوسیله پیچ )
ولی به طور کلی اتصال شیر و لوله بوسیله فلنچ و پیچ و مهره انجام گردیده و برای جلوگیری از نشتی بین لوله فلنج شیر لائی آب بندی یا gasket گذارده می شود .
ساختمان ساقه (stem) ساقه میله بلند و باریکی است که از یک طرف به فلکه دست (hand wheel) و ازطرف دیگر به کشویی (gate) متصل می باشد .
ساقه متصل به کشوی شیر از جعبه ای به نام (stuffing box) عبور می کند .
انواع شیرهای صنعتی
دو نوع gate valve وجود دارد:
1) نوع اول که به نام موازی معروف است بر اساس استفاده از یک دیسک تخت دروازه ای که در بین دو نشیمنگاه موازی قرار گرفته تشکیل گردیده است.(جریان بالادست وجریان پائین دست)
این ولوها همچنین دارای یک لبه تیزی در قسمت پائین خود می باشند که این لبه تیز برای برش واز بین بردن ذرات جامد ورودی به ولو می باشد.
مزیت مهم این قبیل ولوها اینستکه این ولوها علاوه بر بکار رفتن برای valve seat های نامتقارن ، می توانند برای valve seat های زاویه ای نیز بکار روند.
۲) نوع دیگر ازgate valve ها بنام gate valve های با gate گوه ای شکل می باشند.
دراین نوع از ولوها از دو seat مورب ویک gate مورب استفاده می گردد.(به منظور امکان بسته شدن در حالت shut off)
همان طور که می دانیم ساقه کشو را بالا و پایین می برد و بدین ترتیب مقدار باز و بسته کردن شیر را کنترل می کند .
فراموش نکنیم که در شیر کشویی جهت حرکت سیال کاملا مستقیم بوده و در صورتی که شیر کاملا باز باشد کشو از مسیر جریان خارج شده و افت فاشر به حداقل می رسد همچنین تلاطم جریان بسیار کم است .
۷) شیرهای دیافراگمی diaphragm valves
شیر پرده ای یا دیافراگمی ساختمان ساده و جالبی دارد .
این نوع شیر از سه قسمت مهم تشکیل شده است بدنه (body) ، دیافراگم (diaphragm) ، و سرپوش (bonnet)
دیافراگم از پرده لاستیکی تقویت شده یا جنس قابل ارتجاع دیگر ساخته شده که با حرکت دسته شیر پرده قابل ارتجاع بالا و پایین شده و مجرای عبور سیال را کم و زیاد و در نتیجه مقدار سیال را کنترل می نماید .
دیافراگم محتوای شیر را از مکانیسم باز و بستن آن جدا می کند لذا احتیاج به وسائل آب بندی ندارد.
در صورتی که مواد از اطراف شیر بیرون بریزد نشان سوراخ بودن پرده می باشد که باید تعویض شود از این نوع شیر برای کنترل مواد خورنده مثل اسیدها استفاده می گردد.
باید توجه داشت که بکار بردن شیر دیافراگمی برای مواقعی که درجه حرارت زیاد باشد بی فایده خواهد بود زیرا در درجه حرارت زیاد دیافراگم ذوب می شود.
می توان دیافراگم را از مواد پلاستیکی مقاوم در برابر حرارت ساخت ولی مقرون به صرفه نمی باشد.
این نوع شیرها دارای خاصیت خوب بستن می باشند به طوری که در حالت بسته شدن به هیچ وجه سیال از آن عبور نمی کند از این نوع شیر در فشار ها ودرجه حرارت پایین استفاده می شود .
ولوهای دیافراگمی بر اساس شکل بدنه به دو گروه زیر تقسیم بندی می شوند:
1) نوع با برامدگی داخل بدنه(weir type) در این نوع یک قسمت برامدگی در داخل بدنه بصورت ریخته گری تعبیه می گرددو درهنگام بسته شدن ولو ، دیافراگم بر روی این برامدگی می نشیند و عبور جریان را محدود می کند.
۲) نوع بدون برامدگی داخل بدنه (straight-through type ) در این نوع ولوها ، دیافراگم بصورت یک شکل گوه ای در می آید از ولوهای دیافراگمی می توان در کنترل نمودن جریان نیز استفاده نمود.
نوع( weirدارای برامدگی سد کننده در وسط) برای کنترل جریان گزینه مناسبی بوده ولی عیب آن محدود بودن منطقه عبور سیال می باشد.
از ولوهای دیافراگمی همچنین برای کنترل جریانهای کوچک وهنگامی که سیال دارای خاصیت خورندگی بوده وسیالات رادیواکتیو، می توان استفاده نمود.
عمر مفید دیافراگم بستگی به نوع ماده ای که از داخل ولو می گذرد وهمچنین دما، فشار و تعداد دفعات استفاده از ولو بستگی دارد.
در بعضی از انواع مواد تشکیل دهنده دیافراگم ها که از نوع الاستومری می باشند ، این دیافراگمها مقاومت بسیار خوبی در دماهای بسیار بالا دارند.
هرچند که باید توجه داشت خواص مکانیکی مواد الاستومری در دماهای بالا پائین خواهد آمد وامکان از بین رفتن آن نیز در فشار های بالا وجود دارد، بیشتر مواد الاستومری در دمای پائین تر از ۱۵۰ F بهترین عملکرد را دارا می باشند.
از موارد دیگر مزایای این ولوها ایزوله کردن قسمتهای مختلف ولو در مقابل سیال عبوری می باشد.بگونه ای که دیافراگم خود باعث ایزوله کردن قسمتهای مختلف ولو در مقابل سیال عبوری می گردد.
با توجه به این خاصیت این ولوها برای سیالات خورنده و همچنین سیالاتی که دارای مواد جامد معلق می باشند مناسب خواهند بود.
باتوجه به اینکه مجموعه درپوش ولو در معرض تماس با سیال عبوری قرار نمی گیرد لذا در تهیه متریال آن می توان از مواد ارزانتری استفاده نمود.
با توجه به پیشرفتی که در طراحی دیافراگم ومواد آن صورت پذیرفته ، امروزه دیافراگم های جدید قادر به عملکرد با انواع سیالات عبوری می باشند.
۸) شیر برگشت معکوس فاضلابی BAKE WATER VALVE
این نوع شیرها فقط در لوله کشی فاضلاب مورد استفاده , قرار می گیرند و کاملا شبیه شیر های یک طرفه آزاد عمل می کند .
در حالاتی که به علل مختلف , فاضلاب به سمت مجراهای ورودی فاضلاب ساختمان برگشت می کند , این شیرها از این عمل جلوگیری می کند .
این نوع شیرها , معمولا در جاهایی نظیر زیر زمین ساختمان که ارتفاع کمی نسبت به محل دفن فاضلاب دارد , برای جلو گیری از برگشت فاضلاب نصب می شود .
۹) شیر فشار شکنPRESSURE REDUCING VALVE
شیر فشار شکن یا شیر تنظیم کننده فشار , به طور معمول نزدیک کنتور آب ساختمان ها بعد از انشعاب از لوله اصلی آب شهر نصب می شود تا فشار های زیاد و تغییرات فشار آب شهر را تقلیل دهد .
این شیر را می توان یک وسیله تمام خود کار خواند , زیرا برای انجام تغییرات و تقلیل فشار دارای ساختمانی مخصوص است که این عمل را بدون انتقال انرژی انجام می دهد .
این شیرها یک پیچ مخصوص تنظیم فشار دارد که به وسیله آن فشار خروجی شیر تنظیم می شود.
همان طور که در شکل پیدا است , باید یک آشغال گیر یا صافی به شیر فشار شکن متصل کرد تا مواد خارجی احتمالی باعث خرابی مکانیزم داخلی این شیر نشود
۱۰) شیرهای یکطرفه non return or check valves
از شیرهای یکطرفه برای جلوگیری از بازگشت مایع یا گاز که بمقصد فرستاده شده انتقال می گردد .
دلائل استفاده از آنها در صنعت و وسائل خانگی به شرح زیر می باشد.
الف- در منازل : روی ورودی آب را به طرف ساختمان قرار می دهند که در صورت قطع آب مقدار آبی که در وسائل خانگی و داخل لوله ها ذخیره شده به لوله اصلی باز نگردد.
ب- روی لوله ورودی آب گرمکن ها قرار می دهند که بر اثر قطع آب و یاشکستن لوله در داخل ساختمان آب ذخیره شده در مخزن آب گرمکن خالی نشود .
زیرا ممکن است کوره به کار ادامه دهد و باعث سوختن آب گرمکن گردد.
ج- در پالایشگاه ها شیر یکطرفه را روی لوله خروجی تلمبه قرار می دهند که پس از انتقال مقدار لازم مواد نفتی ، و بستن تلمبه یا خاموش شدن اضطراری تلمبه مواد ارسال شده نتواند برگردد .
زیرا در اثر برگشت علاوه بر هدر رفتن انرژی مصرف شده برای ارسال آن ممکن است طرف دریافت کننده مواد را نیز با کمبود فوری مواجه سازد.
از این مهمتر ممکن است فشار مایع برگشتی که از همان مسیر رفته معکوس شود و در نتیجه تلمبه گریز از مرکز را با سرعت فزاینده بچرخاند و سرعت آنقدر زیاد شود که تلمبه داغ شده از کار بیفتد و حتی منفجر شود .
طرز کار آنها به این صورت می باشد که فشار مایع یا گاز دریچه شیر را بلند می کند و باعث عبور مایع یا گاز می شود تا زمانی که فشار زیر دریچه بیشتر از فشار روی آن باشد شیر باز می ماند و عبور مایع یا گاز ادامه می یابد .
اگر به هر علتی فشار زیر دریچه کمتر از فشار روی آن شود وزن خود دریچه و فشار موادی که قصد برگشتن دارند باعث بسته شدن شیر و جلوگیری از برگشت مواد می شود .
۱۱) شیرهای پروانه ای butterfly valves
یکی از ساده ترین شیرهای است که کاربرد آن ها در واحد های نفت و پتروشیمی متداول می باشد،ساختمان آنها تشکیل شده از یک بدنه معمولی و یک صفحه مدور که تقریبا در وسط قرار دارد، این صفحه حول میله ای در حدود ۹۰ درجه می گردد و بوسیله اهرمی بقسمت حرکت دهنده شیر وصل می باشد، این محرک می تواند دستی یا بوسیله فشار هوا و یا برق باشد.
تعمیر شیرهای صنعتی
شیرهای پروانه ای کوچک را در اندازه های ۴ اینچ الی ۲۴ اینچ می سازند تعمیرات آنها ساده است ولی باید مرتبا گریسکاری شود، بعضی از آنها را در موارد خاصی بوسیله فلکه دستی که به میله گرداننده صفحه وصل می باشد و مکانیزم آن در یک جعبه چرخ دنده قرار دارد مجهز می کنند، این باعث می گردد چنانچه اگر گرداننده اصلی که هوا یا هیدرولیک می باشد از کار بیفتد بتوانند با آزاد کردن آن از دنده با اهرم یا فلکه دستی صفحه را درهر حالت که باشد نگهدارند.
تولید شیرهای صنعتی
کاربرد شیرهای پروانه ای در واحدهایی که فشار آنها حین کار کم باشد بعلت حداقل بودن افت فشار بسیار متداول می باشد و اصولا طراحان کارخانجات صنعتی تا آنجایی که ممکن است سعی می کنند که از بوجود آمدن افت فشار در سیستم ها جلوگیری کنند،زیرا در غیر این صورت از لحاظ هزینه نصب آنها مقرون به صرفه نمی باشد.
ویژگی دیگر این شیرها به حداکثر رساندن سرعت جریان سیال در حداقل زمان و حرکت شیر می باشد مخصوصا درمورد کنترل فشار سیالات در مخازن یا برج های تحت فشار، همچنین این نوع شیرها در حجم زیاد انتقال سیالات مورد استفاده قرار می گیرد.
با توجه به سبکی وزن و ارزانی قیمت همکاری جدی بین طراحان شیر پروانه ای و متخصصان در رشته فلز شناسی و رشته های پلاستیک و لاستیک سازی به وجود آمده که جنس صفحه دیسک و نشیمنگاه به صورت های گوناگون سبک و قابل ارتجاع ساخته شود.
اهمیت و شهرت شیر پروانه ای به این جهات می باشد : آسانی کاربرد، نداشتن قطعات لغزنده و کشویی ، کاهش افت فشار، قابلیت کنترل ، ارزانی و سبک بودن ، عدم ترکیب جنس ساخته شده صفحه با فرآورده های عبور کننده اعم از شیمیایی یا پتروشیمی موارد استفاده از شیرهای پروانه ای عبارتند از:
ایستگاه نیروی حرارتی ، ایستگاه نیروی هیدروالکتریکی ، صنایع به خصوص نفت و گاز ،لوله کشی آب و فاضلاب.
شیرآلات صنعتی تهران
12) شیرهای اطمینان safety valves
کمپرسورها و دیگ های بخار ،توربین ها ، ظروف ولوله ها وسایر تاسیسات تحت فشار که محتوای گاز یا مایعات هستند اغلب شرایط کارشان طوری است که با فشار بالا رونده ولی کنترل شده مواجه می باشند .
برخی اوقات ممکن است که دستگا ه های کنترل کننده خراب و وظیفه خود را درست انجام ندهند و باعث بالا رفتن بیش از حد مجاز فشار دستگاه ها گردند د این صورت امکان صدمه دیدن ،ترکیدن و در نتیجه وارد آوردن خسارت جانی و مالی فراوان می باشد.
برای جلوگیری از این گونه حوادث علاوه بر دستگاه های کنترل کننده وسیله دیگری بنام شیر ایمنی روی دستگاه ها ی تحت فشار نصب می نمایند.
در صورت بالا رفتن از حد مجاز فشار بطور خودکار باز و با خارج کردن مقداری از محتوای دستگاه فشار آن را تا حد مجاز پایین می آورند.
انواع شیرهای توپی صنعتی
Safety valves فقط برای گازها ، هوا ، بخار و غیره (به استثنای مایع ) بکار برده می شود، این شیرها به طور خودکار از افزایش غیر مجاز فشار بر روی ظروف تحت فشار و سیستم لوله کشی جلوگیری می کنند، همچنین این شیرها دارای گواهینامه بوده که قبل از مصرف باید آنها را حتما چک کرد.
شیر ایمنی بطور خودکار از افزایش فشار فشار گاز قبلا تعیین شده جلوگیری می نماید بعبارت دیگر در مواقع لزوم مقدار لازم گاز ،بخار آب یا هوا را تخلیه می نماید تا فشار دستگاه به اندازه مجاز برسد.
تست شیرهای صنعتی
دریچه ی اطمینان راباید طوری انتخاب کرد که در صورت بهم خوردن تعادل فشار ظرف (در حدود ۱۰ درصد بیش از فشاری که ظرف باید معمولا نگهدارد و یا در حد بالاترین فشاری که ظرف می تواند تحمل کند ) شیر اطمینان باز شده و مقادیر مایع یا گاز را خارج می کند، سطح دریچه شیر اطمینان بایستی مساوی و یا بالاتر از سطح دریچه شیر ورودی ظرف و یا مخزن مورد نظر باشد، شیرهای اطمینان طوری انتخاب می گردند که نه فقط در فشار معینی باید باز شوند بلکه ظرفیت آنها طوری است که مقادیر زیادی مایع یا گاز محتوی را ک در اثر حرارت (تبخیر مایعات یا انبساط گازها ) تغییر حالت داده است باید خارج کنند، این شیرهای صنعتی به سه نوع مشخص می شوند :
- شیرهایی که روی منابع ظروف و دستگاه های محتوی گاز نصب می شوند و بنام safety valve نامیده می شوند.
- شیرهایی که روی منابع و دستگا ه های محتوی مایع نصب می شوند بنام relief valve نامیده می شوند.
- شیرهایی که بر روی منابع و دستگاه های محتوی گاز و مایع نصب می شوند و بنام safety relief valve نامیده می شوند.
شیرآلات صنعتی استیل
شیرهای اطمینان بر سه نوع تقسیم می شوند :
۱- شیراطمینان با فنر : این نوع شیرها بهترین محافظ برای ظروف تحت فشار می باشند که روی صفحه دریچه آنها فنر مناسبی تعبیه شده و در بالای فنر مهره ای قرار دارد که بوسیله ی آن فشار روی دریچه فشار مخزن را در حد ایمنی مورد نظر کم و زیاد می کند .
۲- شیرهای اطمینان وزنه ای : این نوع شیرها ،شیرهای هستند که بانیروی وزنه های روی دریچه فشار درون مخزن را در حد مجاز ایمنی مهار می کنند.
۳- شیرهای اطمینان با فنر و دیاگرام : برای کنترل مواد و سیالات در ظروف از این نوع شیرها استفاده می شود زیرا با این شیرها هم فشار و هم سطح مایع در یک ظرف یا مخزن را می توانند کنترل نمایند.
باید اطمینان حاصل کرد که ظرفیت گواهی شده شیر اطمینان صحیح باشد برای اینکه ظرفیت شیر را بدست آورند آ ن را با هوا یا بخار اشباع شده و یا گاز طبیعی آزمایش می کنند.
۱۳) شیر تخلیه
شیر تخلیه که بیشتر در دیگ های بخار تعبیه می شوند و در پایین ترین قسمت دیگ نصب می شوند و در صورت لزوم با استفاده از آن , رسوب و جرم و دیگر ناخالصی هایی که ته نشین می شوند، تخلیه می کنند.
14) شیر سه راهه دستی CROSS GLOBE VALVE
هدف از کاربرد این نوع شیرها ، کنترل کردن درجه حرارت سیال خروجی از شیر سه راهه مخلوط کننده است ، این شیر همواره دو راه را به هم مرتبط می کند، این شیر می تواند در یک مسیر اصلی نصب شود و طرف سوم آن به یک انشعاب وصل گردد و توسط آن می توان میزان عبور آب به انشعاب را تنظیم کرد، عملکرد شیر های سه راهه مخلوط کننده و تقسیم کننده با یکدیگر تفاوت دارد، در شیر های سه راهه مخلوط کننده ، دو جریان با یکدیگر مخلوط می شوند و یک جریان مشترک را به وجود می آورند، در حالی که در شیر های سه راهه تقسیم کننده یا کنار گذر جریان ، برای کنترل کردن درجه حرارت ، یک جریان سیال به دو قسمت تقسیم می گردد، در برخی از کار بری ها (مثلا کنترل برج خنک کن ) باید در عوض شیر مخلوط کننده ، از شیر کنار گذر یا تقسیم کننده استفاده شود.
16) شیر شلنگی HOSE VALVE
این شیرها برای آبیاری باغچه و فضای سبز به کار می رود و در قطر های ۲/۱ ,۴/۳ و ۱ اینچ ساخته می شود.
۱۷) شیر آب نما WATER GAUGE VALVE
این شیرها در آب نما های شیشه ای برای قطع و وصل ارتباط آب و آب نما به کار می روند.
۱۸) شیر های خاص SPECIAL PURPOSE VALVES
در برخی از کار بری ها , از شیرهای خاص استفاده می شود , مثلا چهار راهه برای گردش آب در حلقه دیگ، یک نوع از شیرهای چهار راهه نیز به عنوان شیر تبدیل وضعیت در سیستم سرمایش به کار برده می شود، با استفاده از نوع شیر در سیستم های پمپ حرارتی ، نقش تبخیر کننده (EVAPORATOR) با چگالنده (CONDENSER)تعویض می گردد، شیر های شناور نوع دیگری از شیرهای خاص هستند که برای تغذیه آب به یک مخزن با یک منبع و یا در موارد خاص به عنوان شیر تغذیه دیگ به کار برده می شوند.
۱۹) شیرهای خودکار control valves
شیر های خودکار معمولا شیرهایی هستند که هماهنگ با یک کنترل کننده خود کار برای کنترل کردن مقدار گذر جریان استفاده می شوند.
شیرآلات صنعتی پتروشیمی
شیر های کنترل را به گروه های زیر تقسیم می کنند :
الف) نوع دارای عملگر (ACTUATOR TYPES) :
یک عملگر شیر سیگنال خروجی از کنترل کننده (مثلا یک سیگنال الکتریکی یا بادی ) را به حرکت خطی یا دورانی تبدیل می کند ،عملگرها دارای اندازه ها , نوع ها , خروجی ها و مودی های کنترلی متفاوت و گسترده ای هستند، متداول ترین عملگر های مورد استفاده برای شیر های خود کار عبارتند از، عملگر های مغناطیسی (SOLENOID) ، بادی (PNEUMATIC) ، موتور الکتریکی ،الکترونیکی ، هیدرولیکی و ترموستاتیکی.
ب) دو راهه ( یک و دو نشیمن گاهی ) (TWO-WAY SINGLE AND DOUBLE-SEAT) :
در شیرهای خودکار دو راهه سیال از دهانه ورودی وارد می شود و از دهانه خروجی , خارج خواهد شد، با توجه به موقعیت ساقه شیر (STEM) و دیسک شیر (DISK) , ممکن است جریان کامل و یا جریان کمتری از درون شیر بگذرد، شیرهای دو راهه می توانند دارای یک یا دونشیمنگاه باشند . در مورد شیرهای یک نشیمنگاهی , برای بستن شیر از یک نشیمنگاه و یک دیسک استفاده می شود، شیرهای دو نشیمنگاهی، نوع خاصی از شیرهای دو راهه هستند که دارای دو نشیمنگاه و دو دیسک هستند، از این شیرها در مواردی استفاده می شود که مقدار افت فشار در هنگام بسته شدن شیر ، بیش از حد شیر های یک نشیمنگاهی باشد .
ج) شیر های سه راهه (THREE-WAY VALVES) :
در شیر های سه راهه مخلوط کننده (MIXING) ، دو جریان با یکدیگر مخلوط می شوند، معمولا در سیستم های (HVAC) این شیرها برای اختلاط آب سرد کننده یا آب گرم کننده استفاده می شود، کاربرد این شیرها کنترل درجه حرارت هوا در بعد از کویل های آب سرد کننده می باشد، برای این منظور , آب سرد کننده در حال تغذیه به کویل، با آب گرم تر برگشتی از کویل مخلوط می گردد. همین کار را می توان در مورد آب گرم کننده نیز انجام داد.
د ) شیر های پروانه ای (BUTTERFLY VALVES) :
در برخی از کاربری ها ، به دلیل محدودیت جا و یا محدودیت اندازه های موجود شیرهای سه راهه مخلوط کننده و تقسیم کننده ،نمی توان از این شیرها استفاده کرد، در چنین مواردی از دو شیر پروانه ای که بر روی یک سه راهه نصب شده و توسط اهرم بندی به یکدیگر متصل هستند ، استفاده خواهد شد .
توجه شود که مشخصه های جریان شیرهای پروانه ای با مشخصه های شیرهای استاندارد دارای دیسک و نشیمنگاه تفاوت دارد ، بنابراین کاربرد این شیرها فقط در مواردی میسر است که مشخصه های جریان آن ها جوابگو باشد.
شیرآلات صنعتی پروانه ای
20) شیرهای متعادل کننده BALANCING VALVES
شیرهای متعادل کننده دستی می توانند دارای ساقه گردان (ROTARY) , بالا رونده (RISING) , و یا غیر بالا رونده (NONRISING) باشند، عموما ساختمان این شیرها دارای یک قسمت متحرک دارای روزنه است که با توجه به نیرو های فشاری , موقعیت خود را تنظیم می کند و بدین ترتیب , مساحت گذر گاه جریان را تغییر خواهد داد، با استفاده از این شیر وقتی مقدار افت فشار شیر تغییر کند , مقدار جریان سیال به مقدار از پیش تعیین شده خواهد رسید.
۲۱ ) شیر های تخلیه کننده فشار PRESSURE RELIEF VALVES
معمولا از اصطلاحات شیر اطمینان و شیر تخلیه فشار به جای یکدیگر نیز استفاده می گردد، شکل ظاهری و کاری که در هر دو نوع شیر انجام می دهند , یکسان است و آن محدود کردن مقدار فشار یک مایع , بخار یا گاز از طریق تخلیه کردن قسمتی از آن سیال است ، شیر های اطمینان معمولا برای هوا و بخار آب استفاده می شوند، مشخصه این شیرها باز و بسته شدن سریع آن ها است ، شیرهای تخلیه کننده فشار عموما برای مایعات به کار می روند و باز یا بسته شدن آن ها در هنگام زیاد یا کم شدن فشار، و به کندی صورت می گیرد.
